Przed Wami czwarta odsłona cyklu wpisów w ramach kampanii pt. „Podwyżki dla budżetówki: fakty i mity”. Tym razem skoncentruję się na twardych danych i założeniach makroekonomicznych, zawartych w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa Polskiego na lata 2023-2027. Dlaczego warto przyjrzeć się ostatnim pięciu latom i prognozowanym wzrostom?
Zacznę od pewnej ciekawostki. Rząd w swoich założeniach makroekonomicznych przedstawia symulacje dotyczące tempa wzrostu cen (inflacji), wzrostu gospodarczego (PKB), wzrostu przeciętnych płac w gospodarce narodowej i nie tylko. Założenia nie obejmują prognozowanego wzrostu minimalnego wynagrodzenia oraz średniorocznego wskaźnika wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. Czyli – analitycy ministerstwa finansów są zdolni przewidzieć o ile może (średnio) wzrosnąć cena koszyka zakupowego, jak będą kształtować się płace w gospodarce narodowej czy też, w jakim tempie ta gospodarka będzie rosła. Jednocześnie państwo polskie nie jest zdolne do tego, aby zaplanować wzrost płac w swojej „własnej firmie”. Jaka jest tego przyczyna?
Można jedynie przypuszczać o co tak naprawdę chodzi. Zwróćmy uwagę na czas, w którym trwają pracę nad założeniami do budżetu państwa. Dzieje się to na przełomie czerwca i lipca. To właśnie wtedy strona rządowa jest zobligowana do prezentacji założeń makroekonomicznych oraz propozycji wzrostu płac w budżetówce. Czerwiec, lipiec i sierpień to jest zazwyczaj moment pewnego rozprężenia. Koniec roku szkolnego, plany urlopowe, sezon ogórkowy. To jest najlepszy czas na to, ażeby przepchnąć kolanem propozycje płacowe budzące skrajne emocje. Ostatecznie we wrześniu strona rządowa publikuje docelowy projekt ustawy budżetowej, co stanowi sygnał, że czas na zmiany w zakresie przerzucania miliardów złotych na płace się kończy.
Zupełnie inna, bardziej uczciwa sytuacja miałaby miejsce w momencie, w którym, w ramach długofalowych założeń strona społeczna otrzymywałyby poszerzoną informację o planowanych wzrostach średniorocznego wskaźnika wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, np. w perspektywie trzech, a może nawet czterech kolejnych lat. Warto w tym miejscu pamiętać, że jeśli ktoś zdecydował się na pracę w państwowej sferze budżetowej to nie po to, aby miejsce zatrudnienia zmienić po dwóch latach. Pracownicy sądów, prokuratury, nauczyciele, pracownicy służby cywilnej – oni wybrali służbę państwu polskiemu. Pracodawcy i pracownicy sektora prywatnego, widząc założenia dotyczące wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, znając swoje kompetencje, branżę w której są zatrudnieni, mogą się do tych danych odnieść. Pracownicy budżetówki tej szansy nie mają. Każdego roku, w czerwcu dziesiątki tysięcy ludzi czeka w napięciu na kartkę papieru, na której Ministerstwo Finansów jednostronnie decyduje o ich ekonomicznej przyszłości. To jest, szczególnie w tym roku, spektakularnie uwłaczające.
Gdyby wynagrodzenia w budżetówce były planowane w sposób strategiczny, wieloletni, to nawet niewielkie wzrosty wykraczające powyżej tempa wzrostu inflacji, w skumulowanym tempie dałyby pozytywny rezultat. Taki scenariusz podwyżkowy, oczywiście w ujęciu makroekonomicznym, miał miejsce w sektorze prywatnym. Od 2020 roku rozpoczęła się kanonada inflacyjna. Rozpoczęła się wielka, narodowa presja płacowa, której sprzyjał wysoki popyt na zatrudnienie przy niedoborach podażowych. Wydaje się, że sektor prywatny, w ujęciu ogólnym, o wiele lepiej agregował nastroje na rynku pracy i w sposób bardziej efektywny zarządzał tempem podwyżek płac. Świadczą o tym liczby.
W 2020 roku przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej wyniosło 5167,47 złotych. W przyszłym roku MF prognozuje, że wyniesie 8 579 złotych. Nominalnie (bez ujęcia inflacji) to wzrost aż o 54%! Skumulowane tempo wzrostu inflacji w latach 2020 – 2025 wyniesie 47%. To oznacza, że przeciętne wynagrodzenie do końca 2025 roku realnie wzrośnie o 17%. Stanie się tak oczywiście pod warunkiem, że rządowe założenie dotyczące inflacji również znajdą pokrycie w rzeczywistości i będzie ona wynosić średnio 4,1%.
A teraz przyjrzyjmy się podwyżkom w państwowej sferze budżetowej. W 2020 roku wskaźnik wynagrodzeń dla państwowej sfery budżetowej wyniósł 106%. Przez kolejne dwa lata (w momencie inflacyjnej eksplozji) wskaźnik nie drgnął o milimetr. Dopiero w 2023 roku wyniósł 7,8%. W roku obecnym, fundusz płac (nie wskaźnik) został podwyższony o 20% dla psb oraz 30% (średnio) dla nauczycieli, z wyłączeniem pracowników samorządowych. Tymczasem warto wspomnieć, iż nikt nie „zarobił” więcej na inflacji niż skarb państwa. W 2022 roku nawet Ministerstwo Finansów przyznało, że każdy kolejny, dodatkowy wzrost inflacji o punkt procentowy to 4,7 miliarda złotych więcej w budżecie. Owszem, kiedy rząd notował wzrostu wpływu z tytułu „podatku inflacyjnego”, ten sam rząd mroził płace swoim pracownikom.
Członkowie Rady Dialogu Społecznego z ramienia FZZ aktywnie brali udział w debatach, które były przedmiotem sesji plenarnej. Dyskusje toczyły się wokół założeń do projektu budżetu państwa na 2025 rok, propozycji średniorocznego wskaźnika wzrostu płac w państwowej sferze budżetowej, wysokości minimalnego wynagrodzenia oraz propozycji przyszłorocznej waloryzacji emerytur i rent. Na wniosek FZZ, w ramach spraw różnych, przedstawiciele strony pracowników oraz Ministerstwa Infrastruktury dokonali wymiany perspektyw w zakresie sytuacji w PKP Cargo.
Przewodnicząca FZZ, Pani Dorota Gardias przedstawiła stanowisko FZZ ws. założeń do budżetu państwa, propozycji średniorocznego wskaźnika wzrostu płac w państwowej sferze budżetowej i wysokości minimalnego wynagrodzenia, powołując się tym samym na stanowisko strony pracowniczej RDS, tj. FZZ, NSZZ „Solidarność” i OPZZ. Wiceprzewodnicząca RDS w swoim wystąpieniach podkreślała niepokój związany z ryzykiem, iż zaproponowane przez rząd wielkości makroekonomiczne, w związku ze zmieniającą się sytuacją (odmrożenie cen energii, wojna na Ukrainie, brak długofalowego planu reform) mogą być w efekcie bardziej niekorzystne z punktu widzenia pracownic i pracowników. Dorota Gardias zwracała uwagę na wejście Polski w procedurę nadmiernego deficytu, ryzyko zapaści budżetu na ochronę zdrowia i brak wizji w zakresie rewizji prawa podatkowego i systemu emerytalnego.
Szczególną uwagę Gardias poświęciła rządowej propozycji wzrostu płac w tzw. budżetówce, odnosząc się do niej skrajnie negatywnie. – Te 4,1% to jest kurs na całkowitą katastrofę kadrową. W sądach, prokuraturze, w służbie cywilnej. I nie tylko. Wszystkie argumenty dotyczące tego dlaczego należy podnosić wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej, dlaczego warto podjąć się refleksji na temat zmian w systemie wynagradzania, na temat zagrożeń związanych z kumulowaniem kolejnych zaniechań i pewnego rodzaju krzywdą bo pamiętajmy, że rozmawiamy o pracy ludzi – wykształconych, chcących służyć państwu polskiemu, a zarazem porzuconych i wykluczonych ekonomicznie. – mówiła.
W kontekście propozycji minimalnego wynagrodzenia FZZ zajęło stanowisko zgodne z pierwotnym, wspólnym głosem trzech central, choć Dorota Gardias zwróciła się do pracodawców ze zrozumieniem części argumentów dotyczących barier, które wywołuje wysokie tempo wzrostu minimalnego wynagrodzenia. Nie zmienia to jednak faktu, iż wysoki wzrost ma charakter społeczny i godnościowy, a propozycja rządu może być akceptowalna, ale tylko ze względu na skumulowany, wysoki wzrost w ciągu ostatnich 4 lat. Przewodnicząca FZZ, w punkcie dotyczącym debaty o wysokości minimalnego wynagrodzenia zwróciła się do strony rządowej jako pracodawcy wskazując nierównowagę pomiędzy decyzją o wykraczającym ponad prognozowane tempo wzrostu inflacji wzroście minimalnego wynagrodzenia a propozycją wzrostu płac w budżetówce wyłącznie w oparciu o mechanizm utrzymania siły nabywczej tychże wynagrodzeń (pod warunkiem, że symulacja dotycząca wysokości inflacji okaże się precyzyjna).
W odpowiedzi na głos partnerów społecznych zabrał glos Minister Finansów, Pan Andrzej Domański deklarując, że pod wpływem argumentów stron dokona rewizji wysokości wskaźnika poprzez jego zwiększenie. Szczegółów brak!
Podczas debaty o przyszłorocznej waloryzacji emerytur i rent głos z ramienia FZZ zabrał Pan Krzysztof Kisielewski (Przewodniczący OZZZPRC), który wskazywał na potrzebę zmiany podejścia do dialogu po stronie pracodawców i potrzebę poszukiwania wspólnego stanowiska w przyszłych debatach na ten temat.
Z kolei Pan Jan Przywoźny (Federacja Związków Zawodowych Kolejarzy) rozpoczął burzliwą debatę na temat sytuacji w PKP Cargo wskazując na potrzebę urealnienia procesów dialogu społecznego, dramatyczny z pracowniczego punktu widzenia scenariusz rozwoju kryzysu w spółce, a także przebieg dotychczasowych rozmów z zarządem spółki. Przewodnicząca RDS, Ministra Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej, Pani Agnieszka Dziemianowicz – Bąk zapowiedziała zwrócenie się do Ministra Infrastruktury, Pana Dariusza Klimczaka z interwencją w zakresie potrzeby pilnego przystąpienia do zaawansowanych rozmów oraz powtórną debatę przy stole Rady Dialogu Społecznej, podczas wrześniowej sesji plenarnej.
Kilkanaście dni temu byłam gościem w audycji „Ekonomia Kapitał Gospodarka”, którą na antenie TOK FM, prowadził redaktor Pan Tomasz Setta. Dwa główne tematy rozmowy to wysokość płacy minimalnej i podwyżki dla budżetówki w 2025 roku. Ta rozmowa zainspirowała mnie do napisania drugiego odcinka cyklu pt. „Podwyżki dla budżetówki: fakty i mity”. Dlaczego?
Nici z podwyżek … bo grozi nam procedura nadmiernego deficytu.
Zacznijmy od tego czym ta procedura jest. Otóż, unijna procedura nadmiernego deficytu zostaje uruchamiana na wniosek Komisji Europejskiej w momencie, w którym w danym kraju członkowskim UE deficyt przekroczył 3 proc. PKB lub dług jest wyższy niż 60 proc. PKB.
Fortel z nadmiernym deficytem, a więc i nieposkromioną potrzebą zaciskania pasa w przyszłości zastosował wobec mnie wspomniany powyżej redaktor Setta. Zgodnie z tym fortelem, generalnie, budżetówka powinna mieć świadomość, że idą chude czasy i nie ma co liczyć na podwyżki. A kto liczy na podwyżki ten liczyć nie umie, jest nieodpowiedzialny i nie rozumie, że są rzeczy ważne i ważniejsze. Nie urodziłam się wczoraj, pamiętam doskonale narodziny prekariatu, umowy o dzieło dla pań sprzątających za kilka złotych brutto za godzinę, które niosły na sobie bohaterskie brzemię walki z kryzysem oraz o status zielonej wyspy na gospodarczej mapie Europy. I choć świeciliśmy się na zielono to ostatecznie ludzie mieli dość i poszli głosować na PiS, który lekką ręką wyhodował sobie drugi budżet. I tak oto według FOR-u, w 2023 roku wydano poza budżetem 465 …miliardów złotych.
Co łączy te dwie epoki? Ani za rządów PO – PSL, ani za rządów Zjednoczonej Prawicy nie zadbano o płace w budżetówce. Mamy więc przynajmniej 17 lat zaniechań, podczas których wydano niewyobrażalne pieniądze poza budżetem, a do 2023 roku na świadczenie 500 plus wydano 223 miliardy złotych. Nikt nie ma wątpliwości, że w szczególności, przez ostatnie 8 lat, opieszały i reaktywny tryb w jakim były podnoszone wynagrodzenia przez państwo polskie wynikało z określonej akcentacji i silnego powiązania pomiędzy alokacją środków, a korzyściami czysto politycznymi. Notabene, w żadnym z kluczowych obszarów aktywności państwa polskiego nie przeprowadzono reform o charakterze systemowym. Nie dokonano żadnego, realnego, systemowego postępu ws. systemu ochrony zdrowia, systemu emerytalnego, podatkowego (Polski Ład przejdzie zapewne do historii jako jedna z najbardziej spektakularnie nieudanych rewolucji podatkowych na świecie), polityki migracyjnej i tak dalej. Stosowano wyłącznie doraźne, cholernie kosztowne rozwiązania – takie, z których można było uczynić marketingowy spin.
I gdy dziś czytamy, że brakuje 20 miliardów złotych z podatku VAT, że tegoroczny budżet się nie spina, instytucje europejskie szykują dla polskiego rządu szereg zaleceń dotyczących ograniczenia wydatków – kiedy dowiadujemy się o nadchodzących zmianach ws. stabilizującej reguły wydatkowej i w końcu, że z rzekomo powyższych powodów państwowa sfera budżetowa nie otrzyma w przyszłym roku realnej podwyżki to warto sobie zadać pytanie o to jakim pracodawcą jest państwo polskie?
Proces konsolidacji finansów publicznych nie może być antypracowniczą spekulacją. W przypadku płac w budżetówce to nie tylko niesprawiedliwe, frustrujące ale przede wszystkim – absolutnie nierozsądne. Te 4,1% podwyżki to jest dopełnienie tryptyku kar, które namalowały wszystkie ekipy rządowe od 2007 roku. Najpierw, zasłaniając się kryzysem finansowym, potem przekształcając państwo w partyjny folwark a teraz, próbując wymieść pracowników budżetówki razem z resztkami po tymże folwarku.
Debata publiczna, oprócz pogłębiających się, polaryzujących nastrojów społeczno – politycznych zdominowana jest przez wątki dotyczące szeroko pojętego bezpieczeństwa, obronności i odporności polskiego systemu. Systemu, w każdym tego słowa znaczeniu. Warto, aby ruch związkowy posiadał i prezentował w tej sprawie swoją własną perspektywę.
Potrzeba inwestycji w obronność/odporność Rzeczypospolitej jest kwestią bezsporną. Tu nie ma miejsca na partyjne nawalanki. Nie ma miejsca na kontestację. Emocje, które towarzyszą tej dyskusji są w oczywisty sposób nacechowane lękiem przed najbardziej dramatycznymi scenariuszami. W zasadzie, uzasadnienie dla istoty działań zmierzających do odstraszenia wroga jest tak oczywiste i komplementarne w swojej istocie, że nie ma sensu nazbyt się w tej sprawie rozpisywać. Istnieje jednak pewien element tyczący się efektywności działań w tym zakresie, któremu chciałabym poświęcić uwagę.
Wróćmy do czasów pandemii. Do momentu, w którym szpitale pękały w szwach, świat stanął na głowie i tak naprawdę procedury, do których przywykliśmy przestały być konstruktem dającym poczucie sprawczości. Pandemia COVID-19 pokazała nam, że istotą sprawności funkcjonowania państwa są ludzie, których jest wystarczająco dużo, aby udźwignąć ciężar odpowiedzialności wynikających z niezmiernie trudnych zadań. Niesprawiedliwym byłoby twierdzić, że w najbardziej tragicznych momentach pandemii tylko pracownicy ochrona zdrowia nieśli na swoich barkach niespotykany dotąd ciężar. Zaraz za pierwszą linią frontu byli ci wszyscy, którzy odpowiadają za szeroko pojęte usługi publiczne, bezpieczeństwo, wymiar sprawiedliwości, transport publiczny, edukację i kwestie administracyjne. W Forum Związków Zawodowych – centrali zrzeszającej związki zawodowe reprezentujące pracowników sektora finansów publicznych widzieliśmy to jak na dłoni. Brakowało ludzi, zasobów, rozwiązań – deficyty były ogromne i czasem aż trudno było uwierzyć, że to wszystko trzyma się całości.
Rząd Donalda Tuska ma szansę nie powtórzyć tego błędu zaniechania, który popełnił rząd Pana Mateusza Morawieckiego. Tak więc kiedy słyszę o 10 miliardach złotych, które zostaną przeznaczone na inwestycję w tzw. „Tarczę Wschód” – kiedy słyszę o wielkiej mobilizacji politycznej w zakresie szeroko pojętego bezpieczeństwa to wiem, że dziesiątki tysięcy pracownic i pracowników sektora publicznego otrzyma nowe obowiązki i więcej odpowiedzialności. I nie ma w tym nic złego o ile Państwo Polskie nie będzie jednocześnie stosować polityki oszczędzania na płacach i unikania dialogu, zasłaniając się procedurą nadmiernego deficytu, zmianami w planowaniu gospodarczym co z kolei oznaczać będzie nieuchronny proces konsolidacji finansów publicznych.
Ostatecznie jednak racjonalizacja polityki wydatkowej przy jednoczesnym angażowaniu środków w bezpieczeństwo nie musi oznaczać, że wrażliwość skierowana wobec sytuacji płacowej i kadrowej pracowników państwowej sfery budżetowej czy też szerzej – sektora finansów publicznych ma zejść na tor boczny. Wręcz przeciwnie. Forum Związków Zawodowych, OPZZ i NSZZ „Solidarność” postulują, aby w 2025 roku wskaźnik średniorocznego wzrostu płac w państwowej sferze budżetowej wyniósł 15%. Każdy, kto poświęci kilkanaście minut na analizę sytuacji w prokuraturze, sądach, wśród pracowników cywilnych poszczególnych służb mundurowych i pozostałych jednostkach nie będzie mieć wątpliwości, że 20-procentowa podwyżka, zrealizowana w tym roku została wchłonięta przez wzrost minimalnego wynagrodzenia.
Bezpieczna Polska w bezpiecznej Europie to konstrukt, który musi opierać się na wspólnocie wartości. A jedną z nich jest prawo do godności, rozumiane również w wymiarze ekonomicznym. Liczę, że rząd Donalda Tuska w trakcie negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego to zrozumienie zaprezentuje wiedząc, że ostatecznie to pracownicy sektora finansów publicznych będą stroną wykonawczą w zakresie zapewnienia nam, Polkom i Polkom, elementarnego bezpieczeństwa. O szczegółach dotyczących pozostałych argumentów ws. potrzeb utrzymywania tempa wzrostu płac w sektorze publicznym jak również będę pisać w kolejnych odsłonach naszej „forumowskiej” blogosfery.
